مهندسی نساجی

اولین چیزی که باید دررابطه‌با نساجی بگویم این است که قبل از ورود (باتوجه‌به اظهارنظرهای مردم عادی و دیدگاه آن‌ها) من هم تصور می‌کردم راجع‌به پوشاک، فرش و نخ و… خواهد بود! اما به عقیدهٔ استادان و صاحب‌نظران این رشته و خودم که واحدهای درسی آن را گذرانده‌ام، نساجی نوعی میان رشته یا رشتهٔ مادر محسوب می‌شود! شما مباحث مختلفی از رشته‌های مختلف را می‌گذرانید و امکانش را دارید که متناسب با علاقهٔ خود به هر رشته‌ای نزدیک‌تر شوید! تصور عامیانه از الیاف به نخ تعبیر می‌شود اما خیلی زود درمی‌یابید که تمام وسایل اطراف شما از هواپیما گرفته تا کف‌پوش اتاق، کلیهٔ پلاستیک‌ها، از بدن انسان گرفته تا گیاهان زیرشاخه علوم الیاف هستند!

تصورات اشتباه

بعضی از دانشجویان و والدین آن‌ها فکر می‌کنند که آیندهٔ شغلی مهندسی نساجی مبهم است و اغلب فارغ‌التحصیلان بیکار می‌باشند. مهندس نساجی می‌تواند در کارخانه‌های نساجی به‌عنوان مدیرعامل، رئیس کارخانه، مدیر تولید (مسئول سالن‌های مختلف ریسندگی، بافندگی، رنگرزی و چاپ) مدیر بازرگانی (مسئول بازاریابی)، مدیر مهندسی صنعتی و مشاور کارخانه (مشاور در امور مختلف مانند خرید خط تولید، طرّاحی خط تولید، تولید جنس جدید، رفع اشکالات پیش‌آمده در خط تولید، خرید ماشین‌آلات و بررسی افزایش انعطاف‌پذیری آن‌ها) فعالیت کند.

جذابیت‌ها و دشواری‌های دوران تحصیل

نساجی در حال حاضر صنعتی بسیار گسترده و پیچیده است که ادارهٔ آن نیاز به تخصص و تحصیلات دانشگاهی دارد؛ تخصصی که در رشتهٔ مهندسی نساجی می‌توان به آن دست‌یافت. این صنعت شامل بخش‌های مختلفی است که به‌عنوان‌مثال می‌توان به کارخانه‌های ریسندگی (تولید نخ‌های مختلف)، بافندگی (تولید انواع پارچه)، تولید فرش ماشینی و موکت و همچنین کارخانه‌های تکمیل‌کننده این کالاها مثل رنگرزی و چاپ و کارخانه‌های تولید الیاف مصنوعی مثل نایلون و پلی‌پروپیلن اشاره کرد. مهندسی نساجی رشته‌ای است که دانش و توانایی لازم را برای ادارهٔ بخش‌های مختلف این صنعت به دانشجویان می‌دهد.
درس‌های این رشته شامل درس‌های عمومی، پایه، اصلی و تخصصی است. دوره کارآموزی نیز به میزان چهار واحد وجود دارد.

گرایش‌ها

این رشته دارای سه گرایش «تکنولوژی نساجی» و «شیمی نساجی و علوم الیاف» و «پوشاک» است که در قسمت بعد به‌صورت خلاصه توضیح داده شده است.

گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف

دانشجوی گرایش «شیمی نساجی و علوم الیاف» درزمینهٔ تولید الیاف، خواص الیاف، مواد رنگ‌زا، خصوصیات مواد رنگ‌زا و نحوهٔ تکمیل مواد نساجی مطالعه می‌کند. به‌عبارت‌دیگر با طرز تهیهٔ الیاف و نحوهٔ کاربرد مواد شیمیایی در صنایع نساجی آشنا می‌شود. این گرایش تمرکز بیشتری روی مباحث شیمی دارد. بسیاری از واحدهای درسی این گرایش با رشتهٔ مهندسی پلیمر (گرایش رنگ) و مهندسی شیمی مشترک هستند و عمدهٔ مطالب آن مربوط به ساختار و ویژگی همه نوع الیاف گوناگون، مواد رنگ‌زا و استفاده از آن‌ها، رنگرزی، واکنش‌های شیمیایی و اصول رنگ و چاپ است. همچنین تعداد واحدهای عملی آن بسیار زیاد است و به طور تقریبی به ازای هر دو واحد تئوری، یک واحد آزمایشگاه یا کارگاه سه ساعته خواهید داشت. (حدود شانزده واحد)

گرایش تکنولوژی نساجی

دانشجوی تکنولوژی نساجی نحوهٔ تولید نخ، پارچه، قالی و موکت را می‌آموزد و تاحدودی با طراحی ماشین‌آلات نساجی و قطعات مختلف آن‌ها آشنا می‌گردد. همچنین با شیوه‌های ریسندگی نخ‌ها و بافندگی آشنا می‌شود و برای شناخت دستگاه‌های نساجی درس‌هایی در ارتباط با علم مکانیک می‌گذراند. این گرایش بیشتر وارد مباحث فیزیکی می‌شود و واحدهای مشترکی با رشتهٔ مکانیک دارد، آن‌قدر که امکان ندارد دوستانی در مهندسی مکانیک نداشته باشید! استاتیک و مقاومت مصالح، طرّاحی اجزا، اصول انتقال حرکت و تعادل و به‌طور خاص ریسندگی و تولید الیاف با تکنولوژی منحصربه‌فردش از مهم‌ترین مطالب این گرایش است. تعداد واحدهای کارگاهی که با دستگاه‌ها سروکار دارید تقریباً متناظر با تعداد آزمایشگاه‌های شیمی در گرایش قبلی است.

گرایش پوشاک

امروزه بخش پوشاک صنعت نساجی به‌سوی ایجاد واحدهای بزرگ صنعتی متمایل شده است، امّا متأسفانه نیروی کار متخصص برای فعالیت در این واحدهای صنعتی وجود ندارد تا جایی که برخی از صنایع پوشاک، فارغ‌التحصیلان مهندسی نساجی – گرایش‌های تکنولوژی نساجی و شیمی نساجی و علوم الیاف یا فارغ‌التحصیلان طراحی لباس را استخدام می‌کنند و پس از برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت، آن‌ها را برای کار در صنایع پوشاک آماده می‌کنند؛ امّا در عمل دیده می‌شود که همین افراد نیز پاسخگوی نیاز صنایع پوشاک نیستند. برای مثال، یک طرّاح لباس بیشتر درزمینهٔ مدل و طرح لباس و سایزبندی آن آموزش دیده است؛ درحالی‌که در مقیاس صنعتی، طرّاحی لباس، مرحلهٔ یک کار است و در مرحلهٔ دو یک متخصص باید بتواند طرّاحی یک خط پوشاک را ارائه دهد. این گرایش نسبتاً جدید محسوب می‌شود و چند سالی است که وارد دانشکدهٔ نساجی شده به همین جهت در صنعت متقاضیان خود را هم دارد. این گرایش، تمرکز بیشتری به مسائل مدیریت منابع انسانی، مدیریت بهره‌وری و هزینه‌یابی و البته طرّاحی لباس دارد. درواقع با رشتهٔ صنایع اشتراکاتی دارد و تمرکز ویژهٔ نساجی یعنی پوشاک و منسوجات پوشیدنی در این گرایش دنبال می‌شود.

باتوجه‌به آنچه گفته شد دانشجویان بسیاری را دیده‌ام که در رشتهٔ مهندسی نساجی، برحسب علاقه خود پروژه‌ها و تحقیقات مختلفی مرتبط با عمران، مهندسی پزشکی، مهندسی پلیمر، هوافضا، صنایع نظامی و دفاعی، آتش‌نشانی، پزشکی و… را دنبال کرده‌اند.

ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر

رشتهٔ مهندسی نساجی در دانشگاه‌های سراسری صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک تهران) و صنعتی اصفهان و سایر دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی وجود دارد و تا مقطع دکترا هم در ایران تدریس می‌شود. در خصوص تحصیلات خارجی، کشورهای انگلستان و آلمان جزء گزینه‌های برتر هستند که همکاری خوبی هم برای بورسیهٔ دانشگاهی با رشتهٔ نساجی در ایران دارند، چرا که بسیاری از استادان فعلی، دانشجویان این دانشگاه‌ها بوده‌اند و دانشجویان برگزیده را معرفی می‌کنند. حدود رتبه قبولی بستگی به دانشگاه شما خواهد داشت.

دانشجویان پس از گذراندن دورهٔ کارشناسی می‌توانند در یکی از رشته‌های کارشناسی ارشد زیر ادامهٔ تحصیل دهند:

آیندهٔ شغلی

متأسفانه باوجود وسعت و اهمیت زیاد صنعت نساجی در کشور، چندی است این صنعت دچار رکود شده و نتوانسته جایگاه واقعی خویش را در اقتصاد کشور به دست آورد. این شرایط به دلایل مختلفی حاکم شده است ولی برای حل این مشکل نیاز به نیروهای متخصص و توانمندی است که بتوانند با نوآوری‌های خویش باعث تحول در این حوزه شوند.

این رشته مناسب برای چه کسانی است؟

دانشجوی نساجی برای رسیدن به کارایی لازم، باید پایهٔ ریاضی خوبی داشته باشد تا بتواند مشکلات موجود را تجزیه‌وتحلیل کرده و محاسبات لازم را انجام دهد. همچنین لازم است که به کارهای مدیریتی علاقه‌مند باشد چون بیشتر فارغ‌التحصیلان این رشته مسئولیت بخشی از کارخانه‌های نساجی یا پوشاک مثل سالن تولید یا بخش کنترل کیفیت را برعهده دارند. در گرایش تکنولوژی نساجی بحث شناخت قطعات ماشین و روش ساخت آن‌ها مطرح است. به همین دلیل دانشجوی این رشته باید در درس‌های فیزیک و مکانیک قوی باشد. دانشجوی گرایش شیمی نساجی نیز باید در درس شیمی قوی باشد. گفتنی است که در کل، فارغ‌التحصیل این رشته باید توانایی کار با نیروی زیاد را داشته و به کار با ماشین‌آلات صنعتی نیز علاقه‌مند باشد. محاسبات بالانس خط در خط تولید پوشاک مسئله مهم و پیچیده‌ای است؛ چون باتوجه‌به نوع و مدل پوشاک باید تغییروتحول زیادی در خط تولید پوشاک ایجاد نمود. از همین رو دانشجوی مهندسی نساجی – گرایش پوشاک نسبت به سایر گرایش‌های این رشته باید از دانش مهندسی صنایع و دانش مدیریت بهتر و بیشتری برخوردار باشد.

سخن آخر

در آخر دوستانه به شما بگویم که اگر از کارهای عملی و مشاهده و آزمایش خسته می‌شوید این رشته شما را اذیت خواهد کرد. حتماً علاقه‌مندی خود را بررسی کنید و به امید تغییر رشته و امثال این‌ها وارد هیچ رشته‌ای نشوید! (نهایتاً هرسال از صد نفر دو تا سه نفر موفق به این‌گونه تغییرات می‌شوند) سعی کنید در خودتان جست‌وجو کنید و باتوجه‌به اهداف و استعدادهایتان وارد دانشگاه شوید، اگر از مسائل سنگین ریاضی و مباحث فیزیکی بیزارید، در تمام رشته‌های مهندسی (البته مهندسی صنایع کمتر) با این مباحث سروکار خواهید داشت و شما را از انتخابتان پشیمان خواهد کرد. در دانشگاه (حداقل دانشگاه امیرکبیر) خیال گذراندن درس‌ها و پاس کردن و صرفاً مدرک گرفتن را فراموش کنید! نمره اضافه‌کردن و روی نمودار بردن اصلاً تعریف‌شده نیست! این عرصه و این میدان اعصاب و البته معدهٔ فولادی می‌طلبد!
حق یارتان هر کجای عالم که قدم گذاشتید …